هر کودک با سرعت منحصر به فردی رشد می کند و محدوده رشد طبیعی بسیار گسترده است. شناخت نشانه های تاخیر در رشد می تواند به تشخیص به موقع آن کمک کند
کمتر از نیمی از کودکانی که دچار تاخیر در رشد هستند پیش از شروع مدرسه شناسایی می شوند. اگر می خواهید از رشد طبیعی کودک خود اطمینان پیدا کنید، برای شناخت و تشخیص تاخیر در رشد عاطفی، ذهنی و فیزیکی منتظر نمانید. مداخله زود هنگام بهترین شیوه برای کمک و حتی بهبود عملکرد کودک است.
تاخیر رشد کودک چیست؟
انواع مختلفی از تاخیر در رشد کودکان وجود دارد. آنها ممکن است در هر یک از موارد زیر دچار مشکل باشند:
- زبان و مهارت های کلامی
- حرکت یا مهارت های حرکتی
- مهارت های هیجانی و اجتماعی
تاخیر در رشد زبان و مهارت های کلامی:
زبان و مهارت های کلامی شایع ترین نوع تاخیر رشدی هستند. مهارت های کلامی به توانایی بیان کلامی که در برگیرنده شکل گیری و ترکیب کلمات است، اشاره دارد. زبان یک سیستم گسترده تر برای توصیف و دریافت اطلاعات و توانایی درک و فهم دستورات کلامی است.
علل شایع:
- در معرض بیش از یک زبان بودن
- اختلال یادگیری
- مشکلات شنوایی (ممکن است شنوایی کودکانی که عفونت گوش مکرر دارند، دچار تغییر شود)
- اتیسم و اختلالات مشابه که بر رشد و تعامل اجتماعی آسیب می رسانند.
نشانه های تاخیر رشد زبان و گفتار:
- 3 سالگی: نمی تواند با جملات کوتاه حرف بزند.
- 4 سالگی: از جملاتی که با بیشتر از 3 کلمه ساخته می شود، استفاده نمی کند. از ضمایر "من" و "تو" به شکل نادرست استفاده می کند.
- 5 سالگی: در فهم دستورات دو بخشی که حروف اضافه در آنها به کار رفته است، مشکل دارند. نمی تواند اسم و فامیلش را بگوید. از کلمات جمع و یا افعال گذشته به درستی استفاده نمی کند. درباره فعالیت های روزانه اش حرف نمی زند.
تاخیر در مهارت های حرکتی:
مشکلات حرکتی در کودکان می تواند مربوط به اشکال در مهارت های حرکتی درشت مانند بازی کردن با توپ و یا مربوط به اشکال در مهارت های حرکتی ظریف مانند رنگ کردن باشد.
علل محتمل:
کودکانی که در موسسات نگهداری می شوند، مورد تحریک محیطی قرار نمی گیرند یا اتیسم دارند، ممکن است دچار مشکلی باشند که به آن "اختلال یکپارچگی حسی" گفته می شود. این اختلال چندگانه می تواند موجب مشکلات حسی زیر شود:
- اشکال در برنامه ریزی و هماهنگی حرکتی
- واکنش همراه با ترس نسبت به حرکات ساده یا نیاز شدید به جستجوی درون داد حسی
- واکنش شدید به لمس، بافت یا درد
نشانه های هشدار دهنده تاخیر رشد حرکتی:
- 3 سالگی: اغلب زمین می افتد یا برای بالا و پایین رفتن از پله های دچار مشکل می شود. نامفهوم صحبت می کند و گفتارش قابل درک نیست. برای کار کردن با اشیا کوچک دچار مشکل می شود نمی تواند بیشتر از 4 قطعه خانه سازی را روی هم قرار دهد.
- 4 سالگی: نمی تواند توپ را بالای سرش بیندازد. نمی تواند درجا بپرد. نمی تواند سه چرخه سوار شود. نمی تواند مداد رنگی را بین انگشت شست و انگشتانش بگیرد و در نوشتن مشکل دارد. نمی تواند 4 بلوک خانه سازی را روی هم بچیند
- 5 سالگی: نمی تواند 6 تا 8 قطعه خانه سازی را روی هم قرار دهد. به سختی مدادرنگی را در دست می گیرد. به سختی لباس هایش را در می آورد. نمی تواند به خوبی دندانهایش را مسواک بزند. نمی تواند دستانش را شسته و خشک کند.
تاخیر رشد مهارت های اجتماعی و هیجانی:
این مشکل معمولا قبل از شروع مدرسه خودش را نشان می دهد و ممکن است برای کودک اشکالاتی در تعامل با بزرگسالان و یا همسالان به وجود بیاورد.
علل محتمل:
- اهمال و مسامحه مانند سپردن زود هنگام کودک به موسسات نگهداری کودک
- فرزندپروری غیرموثر
- دلبستگی ضعیف
یکی دیگر از دلایل متداول تاخیر رشد اجتماعی یا هیجانی، "اختلال رشد فراگیر" است که به آن پی دی دی هم گفته می شود. در زیر به گروهی از اختلالات دیگر که می توانند منجر به مشکلات ارتباطی خفیف تا شدید شوند، اشاره شده است.
- اتیسم که یک اختلال متداول چندگانه است.
- سندرم آسپرگر که یک بیماری مشابه اتیسم است.
- اختلال فروپاشنده کودکی که معمولا در کودکان 3 تا 4 سال شایع است.
- سندرم رت که اغلب شامل عقب ماندگی ذهنی است و بیشتر در دختران شایع است.
نشانه های هشدار دهنده تاخیر رشد هیجانی و اجتماعی:
- 3 سالگی: به کودکان دیگر علاقه نشان نمی دهد. در جدا شدن از والدین یا مراقب مشکل شدید دارد. ارتباط چشمی برقرار نمی کند.
- 4 سالگی: به سختی و با گریه از والدین جدا می شود. با کودکان دیگر ارتباط برقرار نمی کنید و آنها را نادیده می گیرد. به افراد غیر از اعضای خانواده واکنش نشان نمی دهد. وقتی ناراحت یا عصبانی است به اطراف ضربه می زند. در برابر لباس پوشیدن، خوابیدن یا دستشویی رفتن مقاومت می کند.
- 5 سالگی: بیشتر اوقات خجالتی، ترسو، غمگین یا پرخاشگر است و یا هیجاناتش را نشان نمی دهد. به راحتی از والدین جدا نمی شود. به بازی های خیالی و یا بازی با دیگر کودکان علاقه نشان نمی دهد.
تاخیر رشد شناختی:
اشکال در مهارت های تفکر و شناختی ممکن است بر اثر نقص ژنتیکی، عوامل محیطی، بیماری ها، تولد زودرس، اختلالات سیستم عصبی، کمبود اکسیژن هنگام تولد و حتی تصادفات ایجاد شود.
علل محتمل:
- محیط آموزشی نامناسب و فقیر
- اهمال و مسامحه والدین و یا سپردن زودهنگام کودک به موسسات نگهداری کودک
- طیف گسترده اختلالات یادگیری
- مصرف الکل یا مسمومیت در دوران بارداری
- وجود یکی از اختلالات رشد فراگیر مانند اتیسم
نشانه های هشدار دهنده تاخیر رشد شناختی:
- 3 سالگی: در جمع دچار مشکل می شود. قادر به فهم دستورالعمل های ساده نیست. در بازی های "وانمودی" مشارکت نمی کند. علاقه زیادی به اسباب بازی نشان نمی دهد.
- 4 سالگی: به بازی های تعاملی علاقه نشان نمی دهد. در بازی های خیالی مشارکت نمی کند. نمی تواند با جمع رو به رو شود.
- 5 سالگی: به آسانی از کوره در می رود. نمی تواند بیشتر از 5 دقیقه روی یک فعالیت تمرکز کند.
